چاقی چیست؟

زمانى كه مقدار کالری دريافت شده بيشتر از  کالری مصرف شده باشد، چاقى نتيجه مى‌شود. عوامل موثر در ايجاد چاقى شامل عوامل ارثى، پرخورى، تغيير سوخت وساز بافت چربى، كاهش توليد گرما (يعنى فرآيندى كه در آن چربى توليد انرژى مى كند)، كاهش فعاليت جسمى بدون كاهش مقدار غذاى دريافتى و برخى از داروهاست.

افزايش چربى شكم، به طور مستقل با خطر ابتلا به بيمارى قلبى ارتباط دارد.

 برخی از علل چاقى

ذخيره اصلى انرژى بدن، چربى است. اگر انرژى دريافتى بيش از انرژى اى باشد كه به مصرف مى‌رسد، افزايش بافت چربى، گريزناپذير خواهد بود. بنابراين بر وزن بدن افزوده مى‌شود.

از آنجايى كه مصرف انرژى با وزن بدن متناسب است، افزايش وزن، افزايش مصرف انرژى را به همراه دارد. بنابراين با افزايش انرژى دريافتى، ميزان مصرف انرژى هم بالا مى رود و در نتيجه وزن بدن ثابت مى‌ماند.

ميزان فعاليت جسمى: برخى بيماران از افزايش پيشرونده وزن شكايت مى‌كنند، حال آنكه مقدار غذاى دريافتى آنها افزايش نيافته است. بايد گفت كه چنین وضعیتی كاملاً امكان‌پذير است. درست است كه مقدار انرژى دريافت شده افزايشى نداشته است، اما در مقابل، مقدار انرژى مصرف شده به دليل كاهش فعاليت جسمى كاهش يافته است. از اين رو افزايش وزن حاصل می‌شود.

افزايش سن: كاهش پيشرونده توده عضلانى بدن كه با افزايش سن روى مى‌دهد، امرى اجتناب ناپذير است. در عين حال به دليل كاهش توانايى بدن در سوزاندن چربى ها، وزن افزايش مى يابد.

در اين حالت اگر مقدار کالری دريافتى به ميزان قبلى باقى بماند، به ناچار افزايش وزن خواهيم داشت كه بيشتر از  چربى تشكيل شده است. بنابراين تولید انرژى كاهش مى‌يابد و براى جبران انرژى از دست رفته نياز به دريافت مقدار بيشترى ماده غذایی خواهد بود. پس توده عضلانى به شكل پيشرونده اى كاهش يافته و توده چربى افزايش مى‌يابد.

تركيب بندى بدن: در افرادى كه وزن بدن آنها مساوى است، میزان کالری مصرفی غذایی متفاوت است و افرادی که به میزان مساوى کالری مصرف می کنند، ممکن است وزن هاى متفاوتى داشته باشند. يك فرد بسيار سنگين وزن مى تواند کالری غذایی بسیار كمترى نسبت به فرد بسيار سبك تر مصرف کند و برعكس.

عوامل ژنتيك: برخى از خانواده ها مستعد ابتلا به چاقى هستند. اين امر دخالت عوامل ژنتيك را در ايجاد چاقى نشان مى‌دهد.

 سازوكارى كه از طريق آن عوامل ژنتيك بر افزايش وزن اثر مى‌گذارند، شامل موارد زير است: كاهش انرژی توليد شده از غذا، كاهش سرعت سوخت وساز بدن، كاهش كاركرد تيروئيد، كاهش فعاليت آنزيم ليپوپروتئين ليپاز، دماى پايين تر بدن و كاهش مقدار چربى قهوه‌اى بدن كه از نظر سوخت وساز فعال است.

همچنين ممكن است رژيم غذايى متداول در ميان يك خانواده و شيوه زندگى آنها در ايجاد چاقى نقش داشته باشد.

 جدا كردن اين عوامل از عوامل ژنتيك غالباً دشوار است. با اين همه، علم، نقش ژن‌ها را در ايجاد چاقى نشان داده است.

عوامل اجتماعى - اقتصادى: در جوامع مرفه، چاقى در طبقاتى كه از نظر اجتماعى و اقتصادى پايين‌تر هستند، شايع تر است. در كشورهاى در حال توسعه، چاقى در ميان مرفهين ديده مى‌شود. جامعه فشار خود را براى لاغرى بيش از حد (مانند مانكن ها) و يا چاقى بيش از حد به نشانه رفاه بر افراد تحميل مى‌ند.

روش زندگى: منظور از روش زندگى، رفتارهايى است كه نوع غذا را تعيين مى كنند. تمايل به خوردن غذاهاى بسيار چرب و خوراك حاضرى بيش از غذاى تازه منجر به چاقى مى شود.اگر چه نمى توان ساختار ژنتيك را عوض كرد ولى مى توان عادات غذايى را تغيير داد.

عادات روانى: اين عوامل هم بر عادت غذايى تاثير مى گذارند. بسيارى از مردم در پاسخ به عواطف منفى مانند ملال، اندوه يا خشم، شروع به خوردن مى كنند. بيشتر افرادى كه اضافه وزن دارند، از نظر روانشناختى بيشتر از افراد ميان وزن دچار مشكل نيستند.

 با اين وجود، بيش از ده درصد افرادى كه اندكى چاق هستند و سعى در كاهش وزن داشته به روش هاى بازارى براى كاهش وزن متوسل مى شوند و يا خودشان اقدام به اين كار مى كنند، به عادت پرخورى مبتلا هستند.

 اين اختلال در ميان افراد به شدت چاق رايج تر است. در هر وعده پرخورى، فرد مقدار زيادى غذا مى خورد و احساس مى كند كه نمى تواند خوردن خود را كنترل كند.

احتمالاً افرادى كه به شديدترين وجهى به پرخورى مبتلا هستند نيز علائم افسردگى و اعتمادبه نفس پايين را نشان مى دهند، اين افراد ممكن است در كم كردن وزن خويش و پايين نگاه داشتن آن، نسبت به افرادى كه به مشكل پرخورى عصبى مبتلا نيستند، با دشوارى هاى بيشترى روبه رو باشند.

hگر شما فكر مى‌كنيد كه به پرخورى عصبى مبتلا هستيد، از يك روانپزشك، روانشناس، يا مددكار اجتماعى كمك بخواهيد.

عوامل هورمونى: تاثير عوامل هورمونى بر روى مقدار چربى بدن چه در موقعيت‌هاى طبيعى و در موارد غيرطبيعى بيمارى ها ديده مى‌شود. در حالت طبيعى، مقدار چربى در بدن زنان بالغ در حدود دو برابر مردان جوان است و در باردارى با افزايش چربى بدن رخ مى‌دهد.  چاقى در زنان در زمان بلوغ، باردارى يا يائسگى شروع مى شود. چاقى در بسيارى از موارد و نه هميشه در بيمارى هايى مانند كم كارى تيروئيد، كم كارى غدد جنسى، كم كارى هيپوفيز و نشانگان كوشينگ ديده مى‌شود.

 بیماریها: برخى بيمارى‌ها مى توانند به چاقى يا تمايل به افزايش وزن منجر شوند. اين بيمارى ها شامل افسردگى و مشكلات خاص عصبى هستند كه مى توانند با پرخورى همراه باشند.

داروها : داروهايى مثل استروئيدها، قرص هاى خوراكى ضدباردارى، فنوتيازين ها، انسولين و برخى از داروهاى ضدافسردگى مى توانند با تحريك اشتها، افزايش وزن را سبب شوند.

پزشك میتواند تعيين كند كه عوامل و بيمارى‌اى زمينه‌ى عامل افزايش وزن و يا اشكال در كاهش وزن هستند يا خير.

علائم بالينى

در بيشتر موارد، تشخيص با توجه به ظاهر، انجام مى شود اما  معیار چاقی که قابل محاسبه است "ضريب توده بدنى" (BMI) نام دارد.

علاوه بر این می‌توان برای ارزیابی چاقی  كلفتى چين پوستى روى عضله سه سر بازويى با استفاده از كوليس هاى فنرى مخصوص، اندازه گيرى مى شود. اندازه بالاى ۲۸ ميلى متر در زنان، نشان دهنده چاقى است.

عوارض مكانيكى مربوط به چاقى: صافى كف پا،آرتروز زانوها، مفصل ران و مهره كمرى، فتق هاى شكمى، فتق هاى ديافراگمی، واريس وريدى، تنگى نفس در زمان فعاليت، عفونت‌هاى تنفسى، سوانح و پيشامدها.

بیمارى هاى مربوط به سوخت و ساز:  دیابت غيروابسته به انسولين یا دیابت نوع 2 ، هيپرليپيدمى (بالا بودن چربى خون)، سنگ كيسه صفرا، هيپريوريسمى (بالا بودن اسيد اوريك خون) و نقرس در ميان افراد چاق بيش از افراد عادى ديده مى‌وند.

بيمارى هاى قلبى - عروقى: چاقى، با افزايش فشار بر روى قلب، سبب افزايش اندازه آن مى شود. همچنين بازده قلب، حجم ضربه‌اى و حجم خون افزايش مى‌يابد. چاقى غالباً با فشار خون بالا همراه است.

متوسط طول عمر: افزايش وزن در تمامى سنين با افزايش ميزان مرگ و مير همراه است. اما ميزان مرگ ومير متناسب با شدت چاقى بالا و پايين مى‌ود.

چندين بيمارى جدى و مهم با چاقى ارتباط دارند مانند ديابت بزرگسالان يا نوع دو، بيمارى قلبى، فشار خون بالا و سكته مغزى.

همچنين ميزان بروز انواع خاصى از سرطان ها با چاقى رابطه مستقيم دارد. احتمال اينكه زنان چاق در اثر ابتلا به سرطان كيسه صفرا، پستان، رحم، گردن رحم، يا تخمدان ها بميرند، بيش از زنانى است كه چاق نيستند.

بيمارى‌ها و مشكلات ناشى از چاقى: بيمارى كيسه صفرا و سنگ صفرا، بيمارى كبدى، آرتروز، بيمارى اى كه در آن مفاصل تخريب مى شوند. اين امر احتمالاً به دليل وزن زياد تحميل شده به مفاصل است. نقرس، بيمارى ديگرى كه مفاصل را درگير مى‌ند.

مشكلات ريوى (تنفسى): شامل وقفه تنفسى به هنگام خواب كه در آن تنفس فردى كه خوابيده است براى زمانى كوتاه متوقف مى شود.مشكلات توليد مثلى در زنان، شامل بى نظمى قاعدگى و ناباورى. ارائه دهندگان خدمات بهداشتى و درمانى متفق القول هستند كه هر چه فرد چاق تر باشد، بيشتر احتمال دارد كه سلامتى وى به مخاطره افتد.

 اثرات روانشناختى و اجتماعى

رنج و ناكامى عاطفى مى تواند دردناك ترين بخش مشكلاتى باشد كه يك فرد چاق با آنها روبه رو است. امروزه ظاهر و فيزيك خود اهميت زيادى دارد و جذابيت به ويژه در ميان خانم ها با داشتن اندامى باريك و متناسب معادل است.

در چنين شرايطى فرد چاق احساس مى كند كه فاقد جذابيت و مقبوليت است. بسيارى از مردم فكر مى كنند كه فرد چاق، پرخور، تنبل و يا هر دوى اينهاست ولواينكه واقعيت غير از اين باشد. در نتيجه زنان چاق در محيط كار، مدرسه و اجتماع با پيشداورى و تبعيض روبه رو هستند. احساس طردشدگى، شرم يا افسردگى در ميان آنها رايج است.

 راهبرد درمانى

موفق‌ترين راهبرد در زمينه كاهش وزن شامل كاهش كالرى دريافتى از طریق رژیم درمانی ، افزايش فعاليت جسمى و رفتاردرمانى جهت بهبود و اصلاح عادات غذايى و فعاليت هاى جسمى است.

یك فعاليت جسمى متعادل را انتخاب كنيد و آن را تا ۳۰ دقيقه يا بيشتر در اغلب و ترجيحاً تمامى روزهاى هفته انجام دهيد. يك ورزش سبك مانند قدم زدن، شنا يا دوچرخه سوارى را انتخاب كنيد و از ورزش هاى سنگين مانند ورزش هاى اروبيك بپرهيزيد.

به علاوه، ورزش كردن را با شدت كم آغاز كنيد تا عضلات شما به حركت عادت كنند. به تدريج و به طور منظم به زمان هر جلسه را به مدت ۵ الى ۱۰ دقيقه افزايش دهيد. بيش از آنكه در فكر سوزاندن چربى بيشترى باشيد، سعى كنيد ورزش كردن را براى مدت طولانى ترى ادامه دهيد.

نگذاريد ترازو شما را گمراه كند. از آنجايى كه وزن عضله بيش از چربى است ممكن است بدون از دست دادن چربى زيادى، متناسب تر و لاغرتر شويد.

 كاهش چربى غذا بدون كاهش كالرى، منجر به كاهش وزن نمى شود. كاهش چربى غذا مى تواند به كاهش كالرى منجر شود و اين براى قلب سودمند است.

غذاهاى حاوى مقادير زيادى چربى و شكر مانند كيك ها، كرم، چيپس، مايونز و كره نبايد كاملاً حذف شوند اما نبايد هر روز و به طور مداوم مصرف شوند. به جاى آن هر چه بيشتر از سبزيجات، ميوه ها، غلات كامل و حبوبات كه مغذى بوده اما چاق كننده نيستند، استفاده كنيد.

آموزش مقاومت: نشان داده شده است كه در زنان كم تحرك و پا به سن گذاشته، "توده عارى از چربى"(FFM) سرعت سوخت وساز در حال استراحت (RRM) را به نحو چشمگيرى افزايش مى‌هد. بنابراين يك برنامه آموزش قدرت كه براى هر شخص به طور جداگانه طراحى شده است، بخش ضرورى يك برنامه كاهش وزن را تشكيل مى‌هد.

•  هدف اوليه درمان بايد كاهش ده درصدى وزن نسبت به وزن پايه باشد. اين ميزان، تاثير عوامل خطرزاى مرتبط با چاقى را كاهش مى دهد. در صورت موفقيت و اگر مجاز باشد، مى توان باز هم در جهت كاهش وزن تلاش كرد.
•  محدوده زمانى قابل قبول براى كاهش ده درصدى وزن بدن، شش ماه است كه در اين مدت وزن با سرعت نيم تا يك كيلوگرم در هفته كاهش مى يابد.
• حفظ وزن به دست آمده بايد پس از اقدام به يك درمان شش ماهه جهت كاهش وزن، در اولويت باشد.
•  پزشكان بايد قبل از اقدام به درمان دارويى، با اصلاح شيوه زندگى بيمارانشان به مدت شش ماه، سعى در كاستن وزن ايشان كنند.